Ngày 6 tháng 5 năm 2025, tại Milan (Ý), Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) chính thức công bố thành lập Quỹ Hàng hải Bền vững và Phục hồi (Sustainable and Resilient Maritime Fund – SRMF). Đây là một công cụ tài chính chiến lược được thiết kế nhằm hỗ trợ các quốc gia đang phát triển tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương trong quá trình hiện đại hóa cảng biển, tăng cường khả năng chống chịu và giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp với xu hướng chuyển đổi năng lượng trong ngành vận tải biển toàn cầu.
Toàn cảnh lễ công bố Quỹ Hàng hải Bền vững và Phục hồi của ADB tại Milan, tháng 5/2025
1. Bối cảnh hình thành SRMF: Nhu cầu cấp thiết về chuyển đổi bền vững trong lĩnh vực hàng hải
Ngành vận tải biển hiện đảm nhiệm khoảng 90% lưu lượng thương mại toàn cầu và đóng góp khoảng 3% lượng phát thải khí nhà kính, tương đương mức phát thải của quốc gia gây ô nhiễm lớn thứ sáu thế giới. Các cảng biển – đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển – không chỉ đóng vai trò trung tâm trong chuỗi cung ứng toàn cầu, mà còn đang đối mặt với các rủi ro ngày càng gia tăng do nước biển dâng, bão lớn và biến đổi khí hậu.
Khu vực châu Á hiện là tâm điểm của hệ thống cảng biển toàn cầu, song nhiều cảng trong khu vực đang chịu áp lực lớn do hạn chế về hạ tầng, thiếu khả năng thích ứng và yêu cầu ngày càng cao về môi trường và vận hành. Do đó, việc cải thiện khả năng phục hồi, giảm phát thải và tối ưu hiệu quả hoạt động cảng là thiết yếu để bảo đảm sự bền vững của chuỗi cung ứng khu vực.
2. Tính thống nhất trong khuôn khổ toàn cầu
Việc ra mắt SRMF diễn ra chỉ vài tuần sau khi Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO) thông qua dự thảo khung Net Zero tại cuộc họp MEPC 83 – đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực khử carbon ngành hàng hải toàn cầu.
Khung chính sách này bao gồm các mục tiêu ràng buộc về cường độ phát thải khí nhà kính, cùng với cơ chế định giá carbon toàn cầu và việc thành lập Quỹ Net Zero của IMO, dự kiến huy động 10–15 tỷ USD mỗi năm. Quỹ này sẽ ưu tiên hỗ trợ tàu sử dụng nhiên liệu không phát thải hoặc phát thải thấp (Zero và Near-Zero Emission Fuels – ZNZ) và đảm bảo quá trình chuyển đổi công bằng, đặc biệt tại các quốc gia dễ bị tổn thương.
Việc hình thành SRMF là một phản ứng kịp thời, giúp các nước đang phát triển tại châu Á - Thái Bình Dương chủ động thích nghi với lộ trình giảm phát thải mới và bảo đảm không bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh quy định khí hậu ngày càng chặt chẽ.
3. SRMF - công cụ tài chính chiến lược của ADB
SRMF được thiết kế như một phần trong chiến lược tổng thể của ADB nhằm huy động 100 tỷ USD cho tài chính khí hậu đến năm 2030. Quỹ này hướng tới việc hỗ trợ kỹ thuật và tài chính để cải thiện năng lực hạ tầng hàng hải - đặc biệt tại các quốc đảo nhỏ đang phát triển (SIDS) và các nền kinh tế ven biển dễ bị tổn thương.
Thông qua SRMF, ADB thúc đẩy các khoản đầu tư hướng tới xây dựng hệ thống cảng thông minh, linh hoạt, sử dụng năng lượng tái tạo, đồng thời đáp ứng tiêu chuẩn môi trường quốc tế và sẵn sàng cho các yêu cầu thương mại tương lai.
4. Tiềm năng huy động tài chính khí hậu trong lĩnh vực hàng hải
Theo ước tính của Tổ chức Hàng hải Quốc tế (IMO), để đạt được mục tiêu giảm phát thải ròng (net zero) vào năm 2050, ngành hàng hải toàn cầu cần đầu tư từ 1.4 đến 1.9 nghìn tỷ USD trong giai đoạn 2023–2050 (theo Global Maritime Forum). Trong đó, khoảng 30% đến 40% nguồn lực cần thiết sẽ phải được đầu tư vào hạ tầng cảng và chuỗi cung ứng nhiên liệu carbon thấp, như hydrogen, methanol hoặc ammonia.
Tuy nhiên, hiện nay chỉ khoảng 2% tổng tài chính khí hậu toàn cầu đang được phân bổ cho lĩnh vực vận tải, bao gồm cả vận tải hàng hải và đường bộ (theo Climate Policy Initiative). Điều này cho thấy một khoảng trống đáng kể trong việc tài trợ cho quá trình chuyển đổi xanh của ngành vận tải biển, đặc biệt ở các nước đang phát triển.
Trong bối cảnh đó, SRMF đóng vai trò như một kênh trung gian tài chính nhằm thu hút thêm vốn đầu tư tư nhân và các nguồn hỗ trợ quốc tế khác. Với khả năng kết hợp tài chính ưu đãi, viện trợ không hoàn lại và ưu đãi đầu tư tư nhân, SRMF kỳ vọng có thể huy động hàng trăm triệu USD trong giai đoạn đầu triển khai, từ đó tạo hiệu ứng lan tỏa, khuyến khích các quốc gia xây dựng lộ trình khử carbon cụ thể trong lĩnh vực hàng hải.
Đồng thời, SRMF sẽ hỗ trợ xây dựng các dự án khả thi cao, giúp các quốc gia tiếp cận tốt hơn các quỹ toàn cầu như Quỹ Khí hậu Xanh (GCF), Quỹ Môi trường Toàn cầu (GEF) và các chương trình tài trợ song phương.
5. Mạng lưới hợp tác đa phương thúc đẩy thực thi SRMF
ADB đã thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với nhiều tổ chức quốc tế, cơ quan chính phủ và doanh nghiệp tư nhân để cùng triển khai SRMF. Trong đó có Cộng hòa Quần đảo Marshall, Trung tâm Toàn cầu về Khử carbon trong hoạt động hàng hải, Chính quyền Cảng Đan Mạch, Tập đoàn Mærsk Mc-Kinney Møller và Tập đoàn Tư vấn Cảng Hoa Kỳ Moffatt & Nichol.
Bà Miluše Tichavska - Giám đốc Mảng Cảng Xanh và Phát triển Bền vững của Moffatt & Nichol - nhận định: “Việc đồng bộ hóa phát triển hạ tầng cảng với các mục tiêu bền vững toàn cầu là điều kiện tiên quyết để các cảng không chỉ hoạt động hiệu quả mà còn có thể thích ứng với những thay đổi dài hạn.”
Ông Hiệp Khương – Giám đốc Phát triển Kinh doanh Khu vực Đông Nam Á của Moffatt & Nichol - cho rằng: “SRMF mở ra cơ hội hợp tác khu vực, thúc đẩy đầu tư chiến lược để giúp các cảng vượt qua thách thức hiện tại và đạt được mục tiêu tăng trưởng xanh.”
Phòng Khoa học Công nghệ và Môi trường, Cục Hàng hải và Đường thủy Việt Nam tổng hợp.